ΕΝΑ «ΣΠΙΤΙ» ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ…
Γράφει: Θεόδωρος Μανουσάκης,
Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός,
Πρώην Γυμνασιάρχης- Λυκειάρχης
Μέρος 1ο
Λίγα Ιστορικά στοιχεία για την Ιεράπετρα
Σύμφωνα με τον Στράβωνα πρώτος οικιστής της Ιεράπετρας θεωρείται ο Κύρβας, ένας από τους Κορύβαντες, ο οποίος ήρθε από τη Ρόδο, γι’ αυτό και το πρώτο όνομα της ήταν Κύρβα ή Κορύβα. Ο Στέφανος Βυζάντιος που έζησε τον 6ο μ.Χ. αιώνα στο Γεωγραφικό λεξικό του γράφει ότι η Ιεράπυτνα είναι πόλις της Κρήτης που παλαιότερα λεγόταν Κύρβα, μετά Πύτνα και στη συνέχεια Κάμιρος και επι Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων Ιεράπυτνα. Σήμερα λέγεται Ιεράπετρα.
Ετυμολογικά η ονομασία της Ιεράπετρας παράγεται από το «Ιερά» και το «Πύτνα» που είναι Πελασγική ονομασία και δείχνει την λατρευτική σημασία του χώρου που δημιουργήθηκε ο οικισμός. Ακόμη αναφέρεται από τον Πλίνιο, τον Πτολεμαίο, τον Συνέκδημο του Ιεροκλή, τους καταλόγους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Το Δωρικό όνομα της πόλις είναι Ιεράπυτνα. Η Ιεράπετρα δεν λείπει από κανένα κατάλογο των 100 πόλεων της Κρήτης.
Ιστορικά στοιχεία για δεν υπάρχουν πολλά για την ιστορία της πριν την Μινωική εποχή. Την Μινωική εποχή πιθανόν να υπήρξε σαν οικισμός ή σα μικρή πόλη και οι κάτοικοι της θα ήταν οι Κέφτες. Αιγύπτιοι που έκαναν το διαμετακομιστικό εμπόριο μεταξύ Κρήτης και Αιγύπτου. Η πόλη εξελισσόταν μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. αλλά δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για αυτήν.
Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η Ιεράπετρα άρχισε να φαίνεται στην Ανατολική Μεσόγειο σαν μεγάλη στρατιωτική. και οικονομική δύναμη. Τη μεγαλύτερη δύναμη της αποκτά τον 2ο αιώνα π.Χ. όταν η επικράτεια της εκτεινόταν από τον Τσούτσουρο δυτικά μέχρι τα ανατολικά παράλια της Κρήτης. Αυτό της εξασφάλισε η προνομιακή της θέση που βοηθούσε στο εμπόριο της ανατολικής Μεσογείου, έκοβε δικά της νομίσματα και είχε συνάψει συμμαχίες με πολλές άλλες πόλεις της ανατολικής Μεσογείου.
Το 67/66 π.Χ. ο Ρωμαίος ύπατος Κόντιος Καικίλιος Μέτελλος κατέλαβε την Ιεράπετρα, που ήταν η τελευταία πόλη που καταχτήθηκε από τους Ρωμαίους στην Κρήτη, μετά από μεγάλη αντίσταση από τους υπερασπιστές της με αρχηγό τους τον Στρατηγό Λασθένη τον Κνώσσιο. Κάτω από τους Ρωμαίους Ιεράπετρα συνέχισε να αναπτύσσεται λόγω της θέσεως και της πορφύρας και έγινε το μεγαλύτερο Ρωμαϊκό κέντρο στην ανατολική Μεσόγειο μετά την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Αυτό φαίνεται από το ότι είχε το προνόμιο να κόβει δικά της νομίσματα αλλά και η ύπαρξη της «Ναυμαχίας» που προοριζόταν για την τέρψη των Ρωμαίων πολιτών πουν ζούσαν σε αυτήν αλλά την επισκεπτόταν. Τότε στην πόλη γίνεται μια μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα που μεγαλώνει την έκταση της και την γεμίζει με πολλά μνημεία και καλλιτεχνήματα.
Έτσι γράφει ο Servius ότι «η Κρήτη από εκατόμπολις έχει μόνο δύο πόλεις : την Κνωσσό και την Ιεράπυτνα».
Ο πλούτος της Ιεράπυτνας ήταν τόσο εντυπωσιακός ώστε Ενετοί διοικητές και Τούρκοι Πασάδες έκαναν συστηματικές έρευνες για να βρουν αρχαία και να τα μεταφέρουν στην Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη.
Η Ιεράπυτνα είχε μεγάλα και εμβληματικά δημόσια κτήρια, τρία μεγάλα θέατρα, δεξαμενές για νερό και δημόσιες βρύσες, λουτρά. Μεγάλους και μεγαλοπρεπούς και ωραίους ναούς που λάτρευαν τους θεούς τους. Τέτοιοι ναοί ήταν ο ναός της πιο αγαπημένης θεότητας στην αρχαία Ιεράπετρα της Πολιάδας Αθηνάς, του Πύτιου Απόλλωνα, του Δία που λατρευόταν σαν Μειλίχιος ή Βρονταίος ή Νουτίνιος ή Οράτιος. Ακόμη υπήρχαν ναοί για την Ήρα, τη Δήμητρα και της Περσεφόνης, του Άρη, της Αφροδίτης, της Εστίας, αλλά και των Κουρήτων, του Κύρβα, των Κορύβαντων, των Νυμφών, της Λητούς, αλλά και Αιγυπτίων θεών.
Η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαίωσε ότι η Ιεράπυτνα βρίσκεται σήμερα δυτικά της σημερινής Ιεράπετρας στα σημερινά Βιγλιά και επεκτείνεται δυτικά μέχρι τον Αλμυρό ποταμό και δεξιά και αριστερά του σημερινού δρόμου προς Γρα λυγιά , αλλά και ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας Ιεράπυτνας βρίσκεται κάτω από τη σημερινή πόλη.
Τα χρόνια που η Ιεράπετρα ήταν στα χέρια ξένων κατακτητών (Βενετοί, Τούρκοι, Άραβες) έγινε συστηματική σύληση των αρχαιοτήτων της μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα, την χαρακτηριστική βολή έδωσε η μανία του καιρού μας για οικοπεδοποίηση των πάντων για να γίνουν νέα τσιμεντένια κτήρια. Έτσι σήμερα είναι σχεδόν αδύνατο να αποκαλυφθεί η αρχαία Ιεράπετρα στο σύνολο της, και επίσης απαιτούνται πολλά χρήματα και πολύς χρόνος.
Η Ιεράπυτνα όπως και πολλές άλλες πόλεις της Κρήτης καταστράφηκε ολοσχερώς στο μεγάλο σεισμό στις 21 Ιουλίου 365 μ.Χ. περίπου 9,2 Ρίχτερ με επίκεντρο τέσσερα μίλια νότια-ανατολικά των Φαλασάρνων. Τότε με άξονα τον Ψηλορείτη η Ανατολική
Κρήτη βυθίστηκε μέχρι 9 μέτρα και η Δυτική υψώθηκε από 6-9 μέτρα. Από τότε η πόλη άρχισε να φθίνει.
Η Ιεράπετρα διατήρησε τη σημασία της κατά τη διάρκεια της Πρώτης Βυζαντινής Περιόδου, Ήταν επισκοπική έδρα που περιλάμβανε εκτός από την περιοχή της Ιεράπετρας και αυτήν της Σητείας και του Μεραμβέλλου. Ακόμη ένας μεγάλος σεισμός στις7 Απριλίου του 796 μ.Χ. κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη. Η επιδρομή των Αράβων το 824 μ.Χ. προκάλεσε στην πόλη εκτεταμένες καταστροφές σηματοδοτώντας και το οριστικό τέλος της.
Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, οι Ενετοί έδωσαν ξανά μεγάλη σημασία στην πόλη και στην οχύρωση της, κατασκευάζοντας το κάστρο της Ιεράπετρας και μεγαλώνοντας το λιμάνι με το φρούριο Καλές μετά το 1626. Την εξέλιξη της μεσαιωνικής πόλις διέκοψε ο καταστροφικός σεισμός στις 29 Μαΐου του 1508 μ.Χ μεγέθους7,2R. Σε επιστολή του Δούκα της Κρήτης Ιερώνυμου Δωνάτου, διοικητή του νησιού κατά το χρόνο εκείνο προς το φίλο του Πέτρο Κονταρηνό, σταλμένο στις 15 Ιουλίου του 1508 αναφέρεται ότι προηγήθηκε του σεισμού στις 29 Μαΐου 1508 θόρυβος. Ο σεισμός κράτησε 15 με 20 δευτερόλεπτα. Στο Ηράκλειο μόνο 4 ή 5 σπίτια έμειναν κατοικήσιμα. Ο σεισμός κατέστρεψε ολοσχερώς την Ιεράπετρα και τη Σητεία κατά το μεγαλύτερο μέρος. Βλάβες έπαθε η ανατολική Κρήτη. Σείστηκαν έντονα το Ρέθυμνο και τα Χανιά αλλά δεν καταστράφηκαν. Ο σεισμός έγινε αισθητός μέχρι την Εύβοια και την Φρυγία. Η πόλη της Ιεράπετρας που ανατράπηκε δεν ξαναχτίστηκε αλλά χτίστηκε στη θέση της ένα χωριό με ένα μικρό κάστρο.
Το 1647 μ.Χ. η πόλη κατακτήθηκε από τους Τούρκους που προέβησαν σε τρομερές λεηλασίες. Απομεινάρια τουρκικής κατοχής είναι ακόμα ορατά στην παλιά πόλη κοντά στο λιμάνι. Τέτοια απομεινάρια είναι τα ερείπια ενός τουρκικού σιντριβανιού μπροστά από ένα εγκαταλειμμένο τζαμί. Στην Τούρκικη απογραφή του 1671 μ.Χ. στην Ιεράπετρα απογράφονται 266 οικογένειες και είχε επτά παπάδες και τους συνοικισμούς Αγίου Νικολάου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Σπυρίδωνα, Αγίας Τριάδας (πιθανόν η Βαϊνιά), Κάτω Κυργιές, Πάνω Κυργιές και Αφέντη Χριστού.
Σε πληροφορίες και γκραβούρες από Ιταλούς περιηγητές η πόλη φαίνεται χωρίς τείχος το 1631 μ.Χ. και 1651 μ.Χ.
Η Ιεράπετρα έπεσε στην αφάνεια σαν ένας απλός οικισμός όπως την είδε το 1717 ο Γάλλος περιηγητής Tournefort. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ναπολέων πέρασε μια νύχτα εκεί στο δρόμο για την Αίγυπτο το 1798.
Το 1822 οι Γεραπετρίτες ξεσηκώνονται κατά των Τούρκων αλλά η επίθεση απέτυχε και οι Τούρκοι ενίσχυσαν το φρούριο και τη φρουρά της πόλης. Το 1834 στην Αιγυπτιακή απογραφή καταγράφονται 300 οικογένειες από τις οποίες 100 ήταν Χριστιανικές και 200 Οθωμανικές. Το 1856 μ.Χ. γίνεται νέος ξεσηκωμός με τον Λακέρδα αλλά και αυτός απέτυχε. Το 1870 μ.Χ. γίνεται μεγάλος σεισμός και καταστρέφεται μεγάλο μέρος της πόλης και το φρούριο Καλές σκοτώνοντας όλη την τούρκικη φρουρά. Το 1881 μ.Χ. γίνεται να απογραφή και ο πληθυσμός ήταν 1079 Χριστιανοί και 1430 Τούρκοι. Το 1897 μ.Χ. ο Λοχαγός Αριστοτέλης Κόρακας με τον Εμμανουήλ Κοκκίνη και τρεις χιλιάδες επαναστάτες πολιορκεί τα τείχη της πόλης αλλά το Ιταλικό πολεμικό πλοίο Lauria που ήταν στο λιμάνι δεν βοήθησε, αντίθετα το πολεμικό πλοίο βομβαρδίζει τους επαναστάτες και σκοτώνεται ο Εμμανουήλ Κοκκίνης, έτσι έγιναν μεγάλες λεηλασίες από τους Τούρκους στην πόλη.
Ένα χρόνο αργότερα στις 13 Νοεμβρίου 1898 οι Τούρκοι παραδίδουν την πόλη στο Γάλλο Ναύαρχο Pottier η τουρκική σημαία υπεστάλη από το Φρούριο του Καλέ και τη θέση της πήρε η ελληνική. Στις 26 Μαρτίου του 1905, μετά την επανάσταση της Θερίσσου στην κεντρική Πλατεία του Επαρχείου της Ιεράπετρας οι κάτοικοι κήρυξαν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στην πρώτη απογραφή επι Κρητικής Πολιτείας η Ιεράπετρα είχε 2166 κατοίκους και ήταν το μεγαλύτερο αστικό κέντρο του Λασιθίου.
Ρωμαϊκή Ιεράπετρα
Επαναστάτες της Ιεράπετρας στη θέση Βιγλιά 30 Μαρτίου 1897
Η ύψωση της Ελληνικής σημαίας στο φρούριο Καλέ στην Ιεράπετρα την 13η Νοεμβρίου 1898 από τον Οπλαρχηγό Ιωάννη Μπαριτάκη.
Ιεράπετρα 1630 μ.Χ. σε γκραβούρα της εποχής
Οι Τούρκοι φεύγουν από την Ιεράπετρα στις 13 Νοεμβρίου 1898 μ.Χ.
(Συνεχίζεται)….
