«ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΡΑΒΔΟΣ»

Με το γενικό όρο “κατσούνα” εννοούμε το μπαστούνι πολλαπλών χρήσεων των Κρητικών. Είχε και έχει πολλαπλή σημειολογία, απαιτούσε ειδική τέχνη η κατασκευή του, γινόταν κυρίως από ξύλο πρίνου, από κατσοπρίνι, ασφένταμο ή αμπελιτσά.
Κατσούνια λέγαμε και τα μικρά ραβδιά, που ραβδίζαμε τις ελιές, με γωνιακή φυσική απόληξη, για να μην γλιστρά από τα χέρια στα κοντινά φουντάλια, σε σχέση με τις μακρύτερες ντέμπλες και τα ντεμπλιά, κυρίως από ξύλα μερθιάς.

Είχαμε και μπαστούνια από μουρνιά ή συκιά, πιο ελαφριά, πιο εξευγενισμένα, όμως υπήρχε η επιλογή και η κατσούνα εξέφραζε και την προσωπική ιδιοσυγκρασία. Τα μεγάλα πρίνερα με γάγγλες και ρόζους των βοσκών ήταν αμυντικά και ποιμενικά εργαλεία, όπως η γκλίτσα του τσομπάνη, που άμα το κριάρι έτριβε τα κέρατά του, «κακό τση κεφαλής του ήθελε».

Από μικροί προσπαθούσαμε, μιμούμενοι τους μεγάλους, να επιλέξομε στα δέντρα βλαστούς για μπαστούνια, να τα κόψομε στη λίγωση του φεγγαριού, να τα ψήσομε για να γυρίζουν την καμπύλη, όχι πάντα με επιτυχία, να τα δέσομε, να τα ξεράνομε, πολλές φορές τα πετρώναμε, τα ξεφλουδίζαμε, τα τρίβαμε να μην έχουν ξύθρες να τσιμπούνε,  καμαρώναμε την ομορφιά τους, τα χρησιμοποιούσαμε σαν αποκούμπια στα κακοτράχαλα μονοπάτια ή τα δωρίζαμε σε προσφιλή πρόσωπα.

Θυμούμαι  πριν χρόνια, που πήγα στο γραφείο του αείμνηστου Νίκου Κακαουνάκη, δημοσιογράφου, και είδα ένα μπαστούνι κρεμασμένο. Του είπα “τι ρόλο παίζει;”, μου είπε “αυτό είναι η αξιοπρέπεια του Κρητικού”.

Στο βιβλίο του φίλου Γιώργου Παναγιωτάκη, συγγραφέα, που αναφέρεται στην Κρητική Πολιτεία, αναφέρει διάταγμα που απαγορεύει οι Κρήτες της εποχής να περιφέρονται με κρητικές κατσούνες στους δρόμους, γιατί γινόντουσαν φασαρίες και έπεφτε ξύλο για πολιτικές αντιθέσεις, πριγκιπικοί και ξυπόλητοι Βενιζελικοί. Αλλά και γραφικές απεικονίσεις της Τουρκοκρατίας, και στη μάχη της Κρήτης, οι αστράτευτοι συμπατριώτες μας, με τις κατσούνες ως όπλα εξουδετέρωναν ορισμένους κατακτητές, όπως οι βοσκοί συλλαμβάνουν με την κατσούνα τα άτακτα οζά.

Παλιά έλεγαν παιδαγωγικά “οπού δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος”. Και τρώγαμε το ξύλο “της αρκούδας” ως μέσο σωφρονισμού. Είχαμε όμως και το “κουρκούδι” και τη “ντιχαλόβεργα”. Το κουρκούδι από άθραυστο ξύλο με ένα κόμπο στην άκρη, στρογγυλό σαν σίδερο, άμα έτρωγες μια δεν ήθελες άλλη. Η ντιχαλόβεργα που την χρησιμοποιούσαμε στο φόρτωμα των ζώων, για να μην ξεσωμαρίσουν, ήταν και αυτή εργαλείο έχθρας, φασαρίας και σωφρονισμού.

Σε μια μάντρα, πριν χρόνια, που πήγα και έκαμα κάποια δουλειά, “τι να σε πλερώσω;” μούπε ο βοσκός, τον ξάνοιξα και τούπα “δεν θέλω πράμα, να μου δώσεις την κατσούνα που βαστάς”, με κοίταξε απορημένος, ξάνοιξε και την κατσούνα, σαν να αποχωριζότανε προσφιλές του πρόσωπο, και μου τη χάρισε. Ακόμη την έχω σαν το αρίδι στραβή, από αμπελιτσά της Δείκτης, την έχω κρεμασμένη κι εγώ σαν το δέσιμό μου με τις ρίζες του τόπου μου.

Πού τα κατέβασε ο μαύρος μου νους όλα αυτά για τις κατσούνες, που θα μπορούσα να σας γράψω πολλά περισσότερα; Αφορμή ήταν ένα αστυνομικό ρεπορτάζ που έλεγε, “συνελήφθη Κρητικός με ποιμενική ράβδο και πάει κατηγορούμενος”. Είναι που λέγαμε, τον “τύλιξαν σε μία κόλλα χαρτί”, στην καθαρεύουσα να ζητούν και διερμηνέα γιατί τους κατηγορούν.

Πλάκα θα είχε να διαβάζαμε ό,τι συνελήφθη Δεσπότης με ποιμαντορική ράβδο ως ποιμένας των ψυχών και αυτός.

Καπετανιλίκι,  αξιοπρέπεια και περηφάνια, υποβοήθημα στα κακοτράχαλα βουνά, ηθική και αξιακή πιστοποίηση, πάντα η κατσούνα, παρά την εξέλιξη, θα συντροφεύει την αδούλωτη υψιπέτεια κάθε Κρητικού.